Strój ludowy na Ziemi Łowickiej.
Opowiada Anna Staniszewska. Projekt realizowany przez Łowicki Ośrodek Kultury 2021 wg. pomysłu i koncepcji Marzeny Kozaneckiej - Zwierz i Macieja Malangiewicza.
Współfinansowanie cyklu - Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego ( program Kultura ludowa i tradycyjna)

Łowicki strój ludowy to swoista wizytówka regionu, jednocześnie oznaka statusu społecznego osoby go noszącej, wyraz dumy, przywiązania do tradycji. W dużej mierze to właśnie dzięki odświętnym ubiorom Łowickie uznawane jest za jeden z najciekawszych regionów
etnograficznych w Polsce. Strój ludowy przeszedł ewolucję od poł. XIX w. do połowy XX w. Podziwiane obecnie ubiory członków zespołów ludowych czy uczestników procesji Bożego Ciała to efekt kilkudziesięciu lat przemian, zarówno w męskiej, jak i kobiecej, modzie księżackiej, a także zróżnicowania dawnego Księstwa Łowickiego. Zmieniła się przede wszystkim kolorystyka samodziałów – od czerwonego w XIX w. poprzez pomarańczowy – na przełomie XIX i XX w.
do dominujących barw zimnych w okresie międzywojennym. W XIX w. Księżanki nosiły szerokie marszczone przy wszyciu w pasek spódnice, zakładane na nie fartuchy – zapaski, gorsety oraz
spencerki – sięgające pasa kubraczki z długimi rękawami wykonane z barwnych tkanin samodziałowych. Gorsety szyte były również z tkanin fabrycznych: atłasu, adamaszku, sukna. Jesienne i zimowe okrycia – „futra modre” – to płaszcze ocieplane watoliną, od zewnątrz
pokryte suknem w kolorze granatowym. W chłodnych miesiącach gospodynie nosiły „angiery” – dopasowane w talii płaszcze uszyte z kraciastych tkanin samodziałowych. W XX w. w ubiorze kobiecym zaszły znaczące zmiany. Gorsety z czarnego aksamitu łączono ze spódnicami, tworząc
w ten sposób sukienki bez rękawów – „kiecki”. Górne ich części zdobione były haftem płaskim
i koralikowym. Z czasem na kieckach pojawił się haft, którym dekorowano brzegi zapasek
i spódnic. Zapaski zaczęto również zdobić cekinami i gipiurą. Koszule kobiece wykonywane
z białego płótna lnianego. Początkowo posiadały niewielką stójkę, a następnie kołnierzyk.
Do połowy XIX w. koszule haftowane były na kołnierzykach, tzw. przyramkach (miejsce łączenia
na ramionach zszywanych materiałów) oraz mankietach.
Początkowo zdobienia wykonane techniką stębnówkową, łańcuszkową były jednobarwne – białe lub wzbogacone o kolor żółty, czarny i czerwony. Na początku XX w., koszule zaczęto również zdobić haftem krzyżykowym. Popularne w połowie XIX w. motywy geometryczne z czasem zaczęły być wypierane przez elementy kwiatowe, a bogata wyobraźnia Księżanek sprawiła,
że na koszulach „rozkwitły” wszystkie kwiaty, jakie można było spotkać w wiejskim krajobrazie.
Najpopularniejszym motywem w hafcie były i są do dziś róże otoczone listkami i drobnymi kwiatami. Szczególnie efektownie hafty prezentowały się na koszulach oraz gorsetach. W latach 20.-30. XX w. w zdobnictwie zaczął dominować haft płaski, przeżywający swój rozkwit dzięki pojawieniu się na wsiach maszyn do szycia, które ułatwiły i znacznie skróciły czas potrzebny do ozdobienia ubiorów. W latach międzywojennych z kolei rozpowszechnił się haft koralikowy, haft
biały ażurowy oraz haft richelieu, szczególnie efektowny na brzegach rękawów oraz wykończeniach kołnierzyków. Nakryciem głowy w ubiorze Księżanek były chustki, w XIX w. duże wełniane bądź bawełniane z nadrukowanym wzorem. W XX w. zostały one zastąpione przez adamaszkowe „jedwabnice”, mniejszych rozmiarów szalinówki, a także chustki płócienne zdobione haftem z motywami kwiatowymi – podobnie jak na innych elementach ubioru. Jako obuwie
na co dzień noszono drewniane trepy, do kościoła i od święta sznurowane, sięgające łydek trzewiki. Obowiązkowym uzupełnieniem stroju Księżanek były sznury naturalnych oraz sztucznych czerwonych korali, a także bursztynów. Ubiór męski nie przeszedł tak wielu zmian. Początkowo mężczyźni zakładali pasiaste samodziałowe spodnie – portki – w kolorze ciemnoczerwonym
(analogicznie do ubioru kobiecego). Na przełomie XIX i XX w. w ich ubiorach pojawił się kolor pomarańczowy (podobnie jak w stroju kobiecym), który pozostał w stroju męskim do dziś.
Lniane koszule zdobione były w podobny sposób jak kobiece. Wśród młodych mężczyzn popularne były prostokątne „krawaty” wykonane z płótna lub aksamitu, bogato zdobione haftem. Elementem stroju męskiego były „lejbiki” – kamizelki z czarnego sukna, sięgające do ud, zapinane na jeden rząd metalowych guzików. Podobnie jak kobiety, mężczyźni zakładali sięgające pasa „spencerki”
z długimi rękawami. Bogaci gospodarze nosili również długie płaszcze – sukmany – w kolorze
białym lub czarnym. Miały one krój żupanowy, były marszczone w tylnej części. Obowiązkowym elementem ubioru Księżaka był przewiązywany w talii pas, w XIX w. ciemnoczerwony, a w późniejszym okresie podobnie jak portki – pomarańczowy. Męskim nakryciem głowy był czarny filcowy kapelusz. Na nogi zakładano czarne skórzane buty z wysokimi cholewami.
(opracowanie Marzena Kozanecka-Zwierz)